Aus dem Tagebuch im anderen Blog

 1/11/2024                                      20.32

 

στις σημειώσεις μου αντιγραμμένο χωρίς όνομα

"ο Κάλας είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου της ποίησης"

 

                                                         21.00

 

ίσως ο Ταχτσής

πέθανε κι αυτός και δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την αυτοβιογραφία του, πάντως η ανάλυσή της στο βιβλίο μου είναι η μακροσκελέστερη, ούτε η Δέλτα με τα τέσσερα αυτοβιογραφικά της δεν φτάνει τις σελίδες Ταχτσή

γράφω για τη μνήμη τώρα στην εισαγωγή και μεταξύ άλλων την πολιτισμική αμνησιακή φαινομενικά υπερμνησία της σύγχρονης εποχής

είχα ζητήσει σε τρεις εφημερίδες τότε να μου ανοίξουν τα αρχεία τους, για τον Ταχτσή, από μια άποψη ίσως κάπως άνιση μεταχείριση συγκριτικά με τους άλλους αυτοβιογράφους, όμως η βιογραφία και η αυθιστόρηση πρόβαλαν τα ερωτήματα

στην τελική ανάγνωση να απομακρυνθώ με συνέπεια ακόμη περισσότερο από το γραπτό, από μεγάλη απόσταση να αποφασίσω για τα μικρά ανύποπτα σημεία 😀 που το προσδιορίζουν, που με προσδιορίζουν κοινωνικοϊστορικά

γιατί οι θεωρητικές και μεθοδολογικές επιλογές είναι συγκεκριμένες και σαφείς, και παρουσιάζονται στην εισαγωγή

θέλω, πρέπει να μεταφραστεί στα αγγλικά, με όλες τις συνεπακόλουθες δυσκολίες όπου για ένα μη ελληνικό κοινό χρειάζεται να γίνει νέα ανάγνωση και σχολιασμός (υποσημειώσεις), σαν παρακαταθήκη και υπόμνηση αυτά για μένα, γιατί ακόμη δεν βγήκε και Γιάννη τον βγάλαμε, αλλά κάποια στιγμή θα φύγει από τα χέρια μου έτσι ή αλλιώς

όσες κουλτούρες έχουν αυτοβιογραφία, έχουν γράψει γι' αυτή, και αν όχι ογκώδεις ιστορίες, πάντως έστω και άρθρα διάφορα που κυκλοφορούν στη βιβλιογραφία

οι συνθήκες δεν μου το επέτρεψαν, να δημοσιεύω παράλληλα αρθρογραφία (εκτός από τα δύο για Μαρτινέγκου και Ταχτσή)

κι έτσι τώρα θα συναντηθούν τα δύο blog

Πίστη ή γνώση; / Glaube oder Wissen?

 

 

P.S.Ich suche ohne Ende, finde aber nichts, irgendwo habe ich letzte Woche gelesen, daß Glaube (nicht der religiöse Glaube) jedes Wissen unter gewissen Umständen aus dem Feld werfen kann (Notiz vom 3/5/2024)

Η συμμετρία της πλαστότητας / Die Symmetrie der Fälschung

απόσπασμα από την Ιστορία της ελληνικής αυτοβιογραφίας

Lachweinkrampf / Κλαυσίγελως

Es ist eingetreten, etwas lief schief, und die verschiedenen Speicherorte weisen Differenzen auf: um nur 10 Wörter Unterschied, durchlaufe ich nun ich-weiß-nicht-wieviele-Seiten-noch, aber die Prozedur hat auch glückliche Momente, wo man über das Geschriebene und das Geleistete (von allen) lachen darf.

Συνέβη, κάτι πήγε στραβά, και οι διάφοροι αποθηκευτικοί τόποι δηλώνουν διαφορές: για 10 λέξεις διαφορά διατρέχω δεν ξέρω ακόμη πόσες σελίδες, αλλά η διαδικασία έχει και τα τυχερά της, όπου γελάς για ό,τι έχει γραφτεί και ό,τι έχει επιτευχθεί (από όλους).

P.S.Der Titel als Bescheidenheitstopos

Υ.Γ.Ο τίτλος ως τόπος μετριοφροσύνης

Kompilation compilatio συμπίλημα

Für die wahren Zufälle ist niemand "schuld". Gestern schrieb ich im griechischen Blog eine Erinnerung nieder, in der das Wort "συμπίλημα" vorkam. Einige Stunden danach beim

Erstellen der Bibliographie dieses Buches (zur Zeit -Einführung in die Autobiographie-Geschichte seit den Anfängen bis heutzutage- aufgrund der vielen Sekundär-Quellen nicht mehr als drei Buchseiten täglich) stieß ich auf Seiten 152 und 153, wo zweimal das Wort "συμπίλημα" vorkommt, ein drittes Mal auf Seite 52. Dreimal im gesamten Buch also. Viel später am Abend, bei meiner Nacht-Lektüre, der deutschen Übersetzung von Ideas winkte mir sympathetisch das Wort "Kompilation" zu. Immer die Bücher.

Για τις αληθινές συμπτώσεις δεν "φταίει" κανείς. Χθες κατέγραφα στο ελληνικό μπλογκ μία ανάμνηση όπου περιέχεται και η λέξη "συμπίλημα". Μετά από κάποιες ώρες και ενώ

συμπλήρωνα τον κατάλογο της βιβλιογραφίας αυτού του βιβλίου (προς το παρόν -εισαγωγή στην ιστορία της αυτοβιογραφίας από τις απαρχές έως σήμερα- λόγω των πολλών δευτερουσών πηγών το πολύ τρεις σελίδες του βιβλίου καθημερινά), πέφτω πάνω στις σελίδες 152 και 153 όπου και εμφανίζεται δύο φορές η λέξη "συμπίλημα", μια τρίτη φορά στη σελίδα 52. Τρεις φορές σε όλο το βιβλίο. Πολύ αργότερα το βράδυ, στο ανάγνωσμα της νύχτας, στη γερμανική μετάφραση του  Ideas, η λέξη "Kompilation" μου ένεψε με συμπάθεια. Πάντα τα βιβλία.

Franz Karl Stanzel (4.8.1923-17.10.2023)

 

Theorie des Erzählens (4. Aufl., 1989) und Autobiographie (2022)

Der Autobiograph beobachtet drei Jahre lang den Zedernstamm

Der Autor meint höchstwahrscheinlich einen Wacholder (Juniperus), der in Griechenland auch "Wildzeder" oder "Zeder" genannt wird / Ο συγγραφέας εννοεί κατά πάσα πιθανότητα την άρκευθο (Juniperus) που στην Ελλάδα αποκαλείται και αγριόκεδρο ή κέδρος (22/9/2023).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Der A

Konstantinos Kavafis, Intertextualität und der 17. Juni 1953 / Κωνσταντίνος Καβάφης, διακειμενικότητα και η εξέγερση της 17ης Ιουνίου 1953

 Seit mehreren Tagen befaße ich mich mit Paul Ricoeur, heute konnte ich endlich  endgültige Schlüsse ziehen und das Thema im Kapitel über Theorie der Autobiographie abschließen.

Seit einigen Monaten liegen auf dem Sessel einige Seiten aus einem vor ca. 16 Jahren von mir durchgeführten Seminar zur griechischen Dichtung; in einem Aufräumwahn der letzten Zeit wird einiges verschenkt bzw. verteilt. Gestern warf ich einen Blick auf die eine Seite.

Das Blatt enthält zwei Gedichte: die "Troer" von K. P. Kavafis (1863-1933) und "Bei der Lektüre eines spätgriechischen Dichters" von Bertolt Brecht (1898-1956). Darunter meine handgeschriebene Notiz zu den Buckower Elegien. Brecht kommentierte damals ablehnend und skeptisch zugleich den Görlitzer Aufstand. Abgesehen von den verschiedenen Interpretationen dieser erstaunlichen Begegnung*, manifestieren sich hier Aspekte der temporalités und der narrativen Identität (und nicht erzählten Identität wie oft mißverstanden) Ricoeurs: das Subjekt (Brecht) "liest" die (Werke der) Kultur, an der es sich orientiert,  und eignet sich das, was seine narrative Identität konstituiert, eine vermittelnde intrigue zwischen idem-Identität (dem Selbst der Kontinuität) und ipse-Identität (dem Selbst der Zeitlichkeit). 

Εδώ και αρκετές μέρες ασχολούμαι με τον Paul Ricoeur, σήμερα επιτέλους κατέληξα σε συμπεράσματα και έκλεισα το θέμα στο κεφάλαιο για τη θεωρία της αυτοβιογραφίας.

Εδώ και αρκετούς μήνες βρίσκονται πάνω στην πολυθρόνα μερικές σελίδες από ένα σεμινάριο που δίδαξα πριν περίπου 16 χρόνια σχετικά με την ελληνική ποίηση‧ λίγο μανία εκκαθάρισης, διάφορα χαρίζονται ή μοιράζονται. Χθες έριξα μια ματιά σε μια από αυτές τις σελίδες.

Πάνω στο εκτυπωμένο φύλλο δύο ποιήματα, οι "Τρώες" του Κ. Π. Καβάφη (1863-1933) και "Διαβάζοντας ένα νεότερο έλληνα ποιητή" του Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956). Από κάτω ιδιόχειρη σημείωση για τις Bukower Elegien, τη συλλογή όπου συμπεριλαμβάνεται το ποίημα. Ο Μπρεχτ είχε εκφρασθεί αρνητικά και συγχρόνως με κάποιες επιφυλάξεις για την εξέγερση της 17ης Ιουνίου 1953 στη ΛΔΓ. Ασχέτως των διαφόρων ερμηνευτικών προσεγγίσεων αυτής της παράξενης συνάντησης*, φαίνονται εδώ όψεις των χρονικοτήτων και της αφηγηματικής ταυτότητας (και όχι αφηγημένης ταυτότητας, παρανόηση που συναντά κανείς) του Ricoeur: το υποκείμενο (Μπρεχτ) "διαβάζει" την κουλτούρα, σύμφωνα με την οποία προσανατολίζεται, και οικειοποιείται αυτά που συνθέτουν την αφηγηματική του ταυτότητα, μία διαμεσολαβητική πλοκή ανάμεσα στην ταυτότητα ως το ταυτόν (idem-identité, τον Εαυτό της συνέχειας) και την ταυτότητα ως εαυτότητα (ipse, identité-ipseité, τον Εαυτό των χρονικών μεταβολών).

*1953 erschienen die übersetzten Gedichte Kavafis` von Helmut von den Steinen / το 1953 δημοσιεύθηκε η γερμανική μετάφραση ποιημάτων του Καβάφη από τον Helmut    von  den Steinen

Büro mit Sicht: der Neogräzist Mario Vitti (1926-2023)

 

Snapshot

 

Der Brief / Η επιστολή

In Griechenland verdankt man einer eher totgeschwiegenen Figur aus der Kulturszene, dem Kritiker und Literaten Renos Apostolidis, eine tatsächlich einmalige Konstellation mitten in der Diktatur. Apostolidis war Soldat im Bürgerkrieg (1946-1949, Apostolidis ab 1947); währenddessen lernte er den früheren Partisanen K. kennen, der die Seite wechselte, als seine Mutter von Genossen umgebracht wurde. Dieser Mann stand für Apostolidis als der Inbegriff der inneren Spaltung der griechischen Gesellschaft, die Jahrzehnte nach Ende des Bürgerkriegs andauerte. Als Apostolidis, der sich selbst als anarchistischen Antikonformisten betrachtete (er war bekannt für seine bissige Äußerungen bzg Personen und Angelegenheiten der griechischen Politik und Kultur und "stigmatisiert" als Anführer des Sturzes aufs Parlament 1964, etwas, was er in seiner Autobiographie Ulan Bator ins Reine bringen will), das Leben von K. zum Stoff für einen Anti-Roman machte (er hatte sich in der Diktatur als Ziel gesetzt, Bücher ohne den Zensur-Stempel zu drucken) und mit dem Protagonisten wieder Kontakt aufnahm, vermittelte letzterer aus eigener Initiative ein "Zusammentreffen" des Diktators Oberst G. Papadopoulos und Renos Apostolidis. Papadopoulos tauchte als anonyme Figur in einer kurzen Szene der Erzählung Pyramida 67 (1950) von Apostolidis (der Autor kannte ihn nicht) auf, einer Chronik seiner

Bürgerkriegserlebnisse. Höchstwahrscheinlich vermutete er in Apostolidis einen Intellektuellen, der dazu beitragen könnte, eine Fassade der demokratischen Normalität mitzugestalten. Apostolidis folgte dem Befehl und vereinbarte mit dem Diktator, Kurzerzählungen aus der Anthologie der griechischen Prosa seines Vaters Herakles, die der Sohn fortsetzte, in Athener Zeitungen zu veröffentlichen, ohne Zensur und ohne Autoren-Ausschluß (kommunistische bzw. linke oder im Widerstand aktive Exilanten eingeschlossen). Das vorzeitige Ende dieses Unterfangens wurde durch die Intervention des Innenministers St. Pattakos und des Generaldirektors des Innenministeriums G. Ladas in die Wege geleitet, als zwei der Tageszeitungen mit dem ersten Ausschnitt des "blasphemischen" A2 (der Erzählung über das Leben von K., hrsg. 1968) erscheinen würden (April 1969).

Die unendlichen Zufälle des Lebens bereiteten bei meinen Recherchen eine unglaubliche Überraschung: im légèren Wochenblatt Empros, der einzigen Zeitung aus der Diktaturzeit, zu der ich momentan Zugang habe, entdeckte ich die Publikationsreihe von Apostolidis, die sich hier bis November 1969 erstreckt (der Publikationsschluß variiert vermutlich in den verschiedenen Zeitungen). Am 14. Juni kann man in Empros die kafkaeske Kurzerzählung "Der Brief" lesen, eine Allegorie über Confinement-Unmöglichkeit der Wahrheit-Macht-Volksaphasie, die unbemerkt, weil unverstanden, von der Zensur veröffentlicht wurde. Der Autor ist Alek Schinas, ein Mitarbeiter der Deutschen Welle während der griechischen Diktatur und alter Freund von Apostolidis (die griechischen Sendungen der DW und BBC hörten nicht wenige Griechen heimlich damals, meine Eltern auch, und ich als Zwerg). So ergibt sich folgendes surrealistisches Bild: auf Seite 5 der Zeitung die wagemutige Kurzerzählung von Schinas in einer völlig irren yellow press Umgebung, beispielsweise S. 12 mit zwei Feuilletons, d.i. einem romantischen Abenteuerroman und einem Kriminalroman namens "Verbrechen und Striptease". 

Στον συγγραφέα και κριτικό Ρένο Αποστολίδη που ακόμη στην Ελλάδα δεν έχουν κατορθώσει να αξιολογήσουν πραγματικά, οφείλεται μια μοναδική συγκυρία στα ελληνικά πολιτισμικά χρονικά από την εποχή της τελευταίας δικτατορίας. Ο Αποστολίδης ήταν στρατιώτης στον Εμφύλιο το διάστημα 1947-1949· τότε γνώρισε τον παλιό Ελασίτη Κ. που είχε αλλάξει στρατόπεδο, διότι σύντροφοί του είχαν σκοτώσει τη μητέρα του. Αυτός αντιπροσώπευε για τον Αποστολίδη την προσωποποίηση του μακροχρόνιου εσωτερικού διχασμού της μεταπολεμικής ελληνικής κοινωνίας. Όταν ο Αποστολίδης που συτοπροσδιοριζόταν ως αναρχικός αντικονφορμιστής (ήταν γνωστός για την ωμή κριτική του εναντίον πραγμάτων και προσώπων του ελληνικού «κατεστημένου» και στιγματισμένος ως υποκινητής της εισβολής στο ελληνικό κοινοβούλιο το

1964, γεγονός που εξιστορεί εκτενώς στην αυτοβιογραφία του Ουλάν Μπατόρ), αποφασίζει να χρησιμοποιήσει τον βίο και πολιτεία του Κ. ως υλικό αντι-αφήγησης (είχε θέσει ως στόχο να τυπώσει βιβλία εν μέσω δικτατορίας χωρίς τη σφραγίδα της Λογοκρισίας) και έρχεται σε επαφή με τον Κ., ο τελευταίος μεσολαβεί με δική του πρωτοβουλία και εν αγνοία του Αποστολίδη για μια συνάντηση του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου με τον συγγραφέα. Ο Παπαδόπουλος ήταν μια από τις ανώνυμες φιγούρες που εμφανιζόταν σε μια σύντομη σκηνή στην Πυραμίδα 67, αυτό το προσωπικό χρονικό του Εμφυλίου, χωρίς ο Ρένος να το γνωρίζει (ο Κ. του αποκάλυψε την ταυτότητα του τότε υπολοχαγού). Ο δικτάτορας προφανώς έβλεπε στον Αποστολίδη έναν διανούμενο που θα μπορούσε να συμβάλει στο στήσιμο μιας βιτρίνας δημοκρατικότητας για το καθεστώς του. Ο Αποστολίδης συναίνεσε στην πρόσκληση-εντολή και συμφώνησε (ήταν δική του πρόταση) να επιμεληθεί αμισθί τη δημοσίευση διηγημάτων από τη γνωστή Ανθολογία του πατέρα του Ηρακλή (την συνέχιζε ο γιος και μέχρι τον θάνατό του) στις αθηναϊκές εφημερίδες, χωρίς καμία επέμβαση της Λογοκρισίας και χωρίς αποκλεισμό συγγραφέων (συμπεριλαμβανομένων αριστερών και αντιστασιακών εξορίστων). Το πρόωρο τέλος αυτού του εγχειρήματος δρομολόγησε η επέμβαση του υπουργού Εσωτερικών Στ. Παττακού και του γ.γ. του υπουργείου Γ. Λαδά που κατάσχεσαν τα φύλλα του Έθνους και της Απογευματινής (Απρίλιος 1969) με το πρώτο απόσπασμα του «βλάσφημου» Α2 (την αφήγηση για τον Κ., εκδ. 1968).

Οι αμέτρητες συμπτώσεις της ζωής μού ετοίμασαν στη διάρκεια αυτής της έρευνας μιαν παράξενη έκπληξη: το ελαφρότατο εβδομαδιαίο Εμπρός, η μοναδική εφημερίδα της εποχής της δικτατορίας, στην οποία αυτήν τη στιγμή έχω πρόσβαση μέσω βιβλιοθηκών (ψηφιοποιημένο), δημοσιεύει τη σειρά των διηγημάτων, και μάλιστα έως τον Νοέμβριο 1969 (μάλλον παραλλάζει το τέλος αυτών των δημοσιεύσεων σε κάθε εφημερίδα). Στις 14 Ιουνίου 1969 το Εμπρός δημοσιεύει το καφκικού ύφους διήγημα «Η επιστολή», μιαν αλληγορία περί εγκλωβισμού-αδύνατης αλήθειας-εξουσίας-αφασίας λαού, η οποία πρέπει να πέρασε απαρατήρητη, διότι ακατανόητη, από τη Λογοκρισία. Συγγραφέας ήταν ο Αλέξανδρος Σχινάς, συνεργάτης της Deutsche Welle και εκφωνητής της ελληνικής εκπομπής επί δικτατορίας, παλιός φίλος του Αποστολίδη. Έτσι προκύπτει η εξής συρεάλ εικόνα: στη σελίδα 5 το τολμηρό διήγημα του Σχινά σε ένα απολύτως παρανοϊκό κουτσομπολίστικο περιβάλλον κίτρινου τύπου, όπου για παράδειγμα στη σελίδα 12 δύο συνέχειες, ένα αισθηματικό περιπετειώδες και ένα αστυνομικό περιπετειώδες μυθιστόρημα με τίτλο «Έγκλημα και στρηπ-τηζ».      

Manolis Anagnostakis´ heteronyme (Auto)Biographie / Η ετερώνυμη (αυτο) βιογραφία του Μανόλη Αναγνωστάκη

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς.

 

ca. 1976, 3. Klasse Gymnasium, laut Mnemosyne: Kifissias Str., im Auto, ich singe ihnen die Ohren voll, meine neue Musikkassette, Μπαλάντες, Dichtung Manolis Anagnostakis, Musik Mikis Theodorakis, Gesang Margarita Zorbala, Petros Pandis 

περ. 1976, 3η τάξη Γυμνασίου, η Μνημοσύνη λέει: Κηφισσίας, στο αυτοκίνητο, τους ζαλίζω τον εγκέφαλο τραγουδώντας, η καινούρια μου κασέττα Μπαλάντες, ποίηση Μανόλης Αναγνωστάκης, μουσική Μίκης Θεοδωράκης, τραγούδι Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Πέτρος Πανδής 

 https://www.youtube.com/watch?v=3WmjSny9e3o 

(kann man nur im youtube hören, eine Mischung von zwei Liedern aus den Μπαλάντες / μόνο στο youtube, μείξη δύο τραγουδιών από τις Μπαλάντες)

 When a spring  (Zorbala)

When a spring smiles
you will wear new clothes
and you'll come to shake my hands
my old friend

And perhaps no-one will be expecting you back
but I feel the beatings of your heart
and a flower grown on your aged, bitter memory

Some train, at night, whistling,
or a ship, from far away and unexpected
will bring you together with our youth
and our dreams

And perhaps you really forgot nothing
but the return is always worth more
than any of my loves or yours
my old friend

(transl. sinistro, https://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Translations&act=details&t_id=1723)

Tutto è stato catalogato (Pandis)

Ora ciascuno può parlare e soprattutto scrivere
dell'angoscia irrimediabile della nostra epoca
della disumanità del nostro secolo
della bancarotta delle ideologie e della barbarie della macchina
di sentenze di fenditure e di barriere
di colpe di ingranaggi
tutto è stato codificato
rubricato
catalogato.

(transl. Gian Piero Testa, https://www.stixoi.info/stixoi.php?info=Translations&act=details&t_id=24948)

Από την εισαγωγή II / Aus der Einführung II

"Η ταύτιση και η ενσυναίσθηση δεν μπορούν να αποτελούν επιχειρήματα σχετικά με την πρόσληψη της αυτοβιογραφίας ή της μυθοπλασίας. Εξάλλου, αντίθετα με την αβασάνιστη θεώρηση ότι το αληθινό και όχι το επινοημένο προκαλεί τη συμμετοχή του αναγνώστη, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ως προς αυτό η μυθοπλασία δημιουργεί ευνοϊκότερες προϋποθέσεις: ο αναγνώστης, γνωρίζοντας ότι κάτι δεν έχει συμβεί πραγματικά, είναι ελεύθερος από τον σκεπτικισμό και την υποψία που επιστρατεύει απέναντι στην αφήγηση των αληθινών συμβάντων".

"Identifizierung und Empathie können nicht als Argumente in der Diskussion über die Rezeption von Autobiographie oder von Fiktion benutzt werden. Außerdem, der leichtherzigen Behauptung, daß Wahres die Teilnahme des Lesers sichert, Erfundenes aber nicht, setzte man entgegen, daß Fiktion günstigere Voraussetzungen dafür schafft: im Wissen, daß etwas nicht wirklich stattgefunden hat, ist der Leser frei sowohl von jeglichem Skeptizismus als auch vom Argwohn, mit denen er normalerweise Erzählungen von wahren Begebenheiten gegenüber steht".

Από την εισαγωγή / Aus der Einführung

"Είναι η αυτοβιογραφία λογοτεχνία ή ανήκει στο μεγάλο σώμα των μη μυθοπλαστικών (non-fiction) πεζών έργων; Το ερώτημα αυτό είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον ορισμό της αυτοβιογραφίας ή σχετίζεται μόνο με την πρόσληψη και τον εκάστοτε ορίζοντα προσδοκιών; Ο ορισμός της αυτοβιογραφίας προσφέρει και τα αξιολογικά κριτήρια, σύμφωνα με τα οποία θα μπορούσαν να γίνουν ποιοτικές διακρίσεις ανάμεσα στα έργα αν υποθέσουμε ότι η αυτοβιογραφία είναι οριακό είδος, επάνω στην αιχμή μεταξύ τέχνης (Kunstprosa) και μη τέχνης; Τα παραπάνω ερωτήματα ίσως φαίνονται απλά να απαντηθούν ή από άλλη οπτική φαντάζουν άτοπα, «δυτικοκεντρικά» σε μιαν εποχή μετατοπίσεων προς παγκοσμιοποιημένες θεωρήσεις της γραμματείας. Στην παρούσα έρευνα είναι ζωτικής σημασίας αφού είναι συναφή με το θεωρητικό και μεθοδολογικό στίγμα της πρώτης στην ελληνική γραμματολογία παρουσίασης της ελληνικής αυτοβιογραφίας. Είναι τα ερωτήματα του αναγνώστη, του ακροατή και συνομιλητή στο πανεπιστημιακό σεμινάριο, στο επιστημονικό συνέδριο, στο σεμινάριο δημιουργικής γραφής· τα ερωτήματα, τα οποία υποφώσκουν πίσω από κάθε βιβλιογραφική ανάγνωση, αυτά που υποβάλλουν οι ίδιες οι πηγές και που απέναντί τους οφείλεις να έχεις λάβει θέση αναγνωρίζοντας την ιστορικότητά τους, τη δική τους και τη δική σου".

"Ist die Autobiographie Literatur oder gehört sie dem großen Corpus der non-fiction Prosa an?  Diese Frage ist direkt verknüpft mit der Definition der Autobiographie oder mit deren Rezeption und dem jeweiligen Erwartungshorizont? Bietet die Definition des Begriffes "Autobiographie" auch die Wertkomponenten an, an die man sich orientieren könnte, angenommen daß die Autobiographie ein Grenzgenre zwischen Kunst- und Gebrauchsprosa ist? Die oben genannten Fragen scheinen vielleicht einfach zu beantworten oder aus einer anderen Perspektive sogar unangemessen, "westzentriert" in einer Zeit der Verschiebungen zugunsten einer globalisierten oder einer transnationalen Literaturwissenschaft. Beim vorliegenden Projekt zu einer erstmaligen Darstellung der griechischen Autobiographie sind diese Fragen äußerst vorsichtig zu behandeln. Das sind Fragen des Lesers, des Zuhörers und Gesprächspartners im Studienseminar, auf dem wissenschaftlichen Kongreß, im Kreativ-Schreiben-Kurs; latent vorhandene Fragen beim kritischen Lesen der Sekundärliteratur, von den Quellen selbst aufgeworfene Fragen, zu denen du dich positioniert haben mußt. Sowohl deren als auch deiner eigenen Historizität bewußt".

Λημματογραφικές αυτοβιογραφίες / Autobiographische Alphabete

Οι ελάχιστες ελληνικές λημματογραφικές αυτοβιογραφίες (αυτό το τελευταίο είναι ακόμη υπό εξέταση) που κυκλοφορούν, είναι αξιόλογα δείγματα γραφής και κατά την άποψή μου κείμενα άξια, αν και καθόλου απλά, να μεταφρασθούν από σύγχρονους εμβριθείς Universalgelehrten* ώστε να υπάρχουν στο παγκόσμιο εκδοτικό τοπίο, γιατί εκεί είναι η θέση τους.

Die ganz wenigen griechischen alphabetischen bzw. lemmatographischen Autobiographien (dieser letzte Punkt ist noch offen) oder autobiographischen Alphabete, die es im Buchhandel gibt, sind wertvolle Schriften und sollten meiner Ansicht nach, auch wenn dies kein einfaches Unternehmen wäre, von irgendwelchen zeitgenössischen Universalgelehrten* übersetzt werden, so daß sie den auf dem Weltbuchmarkt ihnen gebührenden Platz finden.


*βλ. μπορχεσιανές καταβολές και άλλα δύσκολα (κυρίως Δ. Καλοκύρης) / s. borgesianische Ursprünge und andere Schwierigkeiten (hauptsächlich bei D. Kalokyris)   

Δύο χρόνια σήμερα ακριβώς από τον θάνατο της σπουδαίας μεταφράστριας
Έφης Καλλιφατίδη (1954-1.1.2018)

Heute vor zwei Jahren verstarb die bedeutende griechische Übersetzerin
Efi Kallifatidi (1954-1.1.2018)

Αυτοβιογραφία και μνήμη ιστορίας / Autobiographie und Geschichtsgedächtnis

Η αυτοβιογραφία είναι ζόρικο είδος, δεν είναι παίξε-γέλασε κι αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά όσοι καταπιάστηκαν μαζί της. Γι' αυτόν τον λόγο την περιέπλευσαν πολλοί έλληνες συγγραφείς προτιμώντας την οικονομία του αυτοβιογραφικού διηγήματος. Εξάλλου διήγημα και νουβέλα είναι είδη πολύ επιτυχημένα στην ελληνική γραμματεία, αν και ίσως όχι πραγματικά εκτιμημένα κατά τη γνώμη μου. 

Διαβάζει κανείς και ενστάσεις συγγραφέων στην Ελλάδα σχετικά με την αυτοβιογραφία: ναρκισσισμός, επιλεκτική μνήμη, έλλειψη έμπνευσης (και η έμπνευση αφορά πάντα σχεδόν το μυθιστόρημα), αυτοδιαφήμιση. Εκπλήσσουν τα επιχειρήματα, τα οποία σε πρώτη ανάγνωση είναι σαν να παραπέμπουν σε εικόνες αυτοπειθαρχημένης κοινωνίας αυστηρής κανονιστικής ηθικής  με ιδιαίτερα ανεπτυγμένα το συλλογικό πνεύμα και την ομαδική εργασία κατά συνομαδώσεις. Στην πραγματικότητα μέσα από τέτοιες, καλά τακτοποιημένες κοινωνίες -για τα ελληνικά δεδομένα-, ξεπήδησε και εκεί άνθησε η αυτοβιογραφία πάνω σε μια κλίμακα από τη δεοντολογία ώς την πρόκληση και την ανατροπή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η βιογραφία έχει μια πολύ αδύναμη παρουσία στην Ελλάδα και ότι αμφότερα τα είδη τελικά  είναι άμεσα συνυφασμένα με την ιστορική μνήμη και τη διαχείριση της ιστορικής πολιτισμικής ή/και προσωπικής μνήμης (Halbwachs, Assmann) που είναι με τη σειρά τους συνδεδεμένα με την Απόφαση (Κονδύλης), τις αποφάσεις για την κατάρτιση του Μέλλοντος, τη βούληση υπέρ δεσμευτικών, άρα και εκπροσωπήσιμων και υποκείμενων σε συζήτηση, επιλογών, κοινωνικών και πολιτικών, στην εκάστοτε προσωπική και συλλογική κοσμοθεωρία. "Είναι πολύ φτωχή η μνήμη που δουλεύει μόνο προς τα πίσω", είπε η βασίλισσα στην Αλίκη (Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων).

Die Autobiographie ist ein "hartes" Genre, sie ist kein Kinderspiel, und das wissen sehr gut diejenigen, die sich damit befaßt haben. Aus diesem Grund haben viele griechische Autoren die Klippe umschifft und die autobiographische Kurzerzählung mit ihrer schlichten Ökonomie bevorzugt. Außerdem Kurzerzählung und Novelle sind meines Erachtens ganz gelungene Gattungen in der griechischen Literaturgeschichte, auch wenn nicht tatsächlich hochgeschätzt. 

Man liest auch Einwände griechischer Autoren gegen die Autobiographie: Narzismus, selektives Gedächtnis, Inspirationsmangel (Inspiration geht immer auf den Roman zurück), Eigenwerbung. Erstaunliche Argumente, die auf den ersten Blick auf Bilder einer selbstdisziplinierten Gesellschaft hinweisen, gekennzeichnet durch ein streng normiertes Ethos und einen besonders hoch entwickelten Gruppengeist plus Kollektivarbeit im Bereich der jeweiligen Gruppierung. Umgekehrt und in der Realität, innerhalb solcher gut geordneter Gesellschaften -für griechische Begriffe-, entstand und blühte die Autobiographie auf, auf einer Skala vom Soll-Diskurs bis zur subversiven Provokation. Gleichzeitig scheint die Tatsache interessant zu sein, daß die Biographie in Griechenland eine eher rare Erscheinung ist und daß beide Genres mit dem historischen Gedächtnis bzw. der Handhabung, der Modulierung des kulturellen und individuellen Gedächtnisses (Halbwachs, Assmann) eng verknüpft sind, die nun wieder mit Grundentscheidungen (Kondylis) über das Setzen der Daten für die Zukunft verbunden sind, mit dem Willen, der definitiven Absicht, eine verbindliche, demzufolge vertretbare und offen zur Diskussion stellbare, Wahl in Sachen politische und soziale Weltanschauung zu treffen. "Eine dürftige Art von Gedächtnis, wenn es nur nach rückwärts reicht", sagte die Königin an Alice (Alice im Wunderland).  

Υ.Γ.Εννοείται ότι τα παραπάνω ίσχυαν μέχρι πρό τινος. Είναι, δηλαδή, ήδη ιστορία. Δεν αναφέρομαι στον ενεστώτα χρόνο.
PS.Es versteht sich von selbst, was oben geschrieben ist, galt bis dahin, gehört also schon zur Geschichte. Ich beziehe mich nicht auf die aktuell laufende Zeit.

Wurden ergänzt / Συμπληρώθηκαν

In den Einführungskapiteln zur europäischen und amerikanischen Autobiographie 18.-21. Jahrhundert und zu den Vorgängern:

Italienische Aufklärung, Vitae, moderne italienische Autobiographie.
Amerikanische Autobiographie des 19. Jhs, politische Aspekte, zeitliche Grenzen, Differenzierung zwischen Autobiographie und life writing, afroamerikanische Autobiographie.
Skandinavische und finnische Autobiographie. 
Balkanraum, Aufklärung, serbische Autobiographie.
Roman-mémoires und französische Autobiographie.
Autobiographie im 19. Jahrhundert.
Nachkriegszeit, transgenerationelle Autobiographie.
Israelische Autobiographie.
Litauische Autobiographie.
Fortsetzung folgt.

Στα εισαγωγικά κεφάλαια για την ευρωπαϊκή και αμερικανική αυτοβιογραφία 18ος-21ος αι. και για τους προδρόμους:

Ιταλική αυτοβιογραφία, Βίοι, μοντέρνα ιταλική αυτοβιογραφία.
Αμερικανική αυτοβιογραφία του 19ου αι., πολιτική διάσταση, χρονικά όρια, διαφοροποίηση μεταξύ αυτοβιογραφίας και life writing, αφροαμερικανική αυτοβιογραφία.
Σκανδιναβική και φινλανδική αυτοβιογραφία.
Ο βαλκανικός χώρος την περίοδο του Διαφωτισμού, σερβική αυτοβιογραφία.
Roman-mémoires και γαλλική αυτοβιογραφία.
Αυτοβιογραφία του 19ου αι.
Μεταπολεμική περίοδος, διαγενεαλογική αυτοβιογραφία.
Ισραηλινή αυτοβιογραφία.
Λιθουανική αυτοβιογραφία.
Και έπεται συνέχεια.

Kurze Chronik / Μικρό χρονικό

Merkwürdig: das Thema einer der zwei Seminararbeiten, die ich als Studentin an der Philosophischen Fakultät der Universität Athen, Abteilung Byzantinistik und Neogräzistik (1979-1984), einreichen mußte, das Thema also war die autobiographischen Gedichte des Gregor von Nazianz. Thema damals selbst ausgesucht ohne Hintergedanken oder irgendwelche vorgeplante Kontinuitäten. Erst 15 Jahre später, nachdem ich mit der Dissertation (Schwerpunkt hier Ideologiegeschichte) schon längst fertig war, kam ich mit der griechischen Autobiographie in Berührung (der Ausgangspunkt Reiseberichte und Tagebücher). Nach circa vier Jahre Arbeit, Unterbrechung, in deren Zeitrahmen Marie Espérance von Schwartz fiel. Kurz vor der Zäsur (Januar 2009) hatte ich die Autobiographie wieder aufgegriffen. Ende 2013 die ersten dreißig Seiten geschrieben. Βis heute circa einhundertfünfundfünfzigtausend Wörter, eine Million achtzigtausendfünfhunderteinundvierzig Zeichen (mit Leerzeichen) 📯, jeder / jede "Schreibende" erkennt den Witz der Lage, wenn er /sie während der Prozedur die Wörter niemals aufgezählt hat. 

Παράξενο: το θέμα μιας από τις δύο σεμιναριακές εργασίες που έπρεπε να υποβάλω ως φοιτήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής, Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών, του Πανεπιστημίου Αθηνών (1979-1984), το θέμα, λοιπόν, ήταν τα αυτοβιογραφικά ποιήματα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού. Το είχα επιλέξει χωρίς άλλες σκέψεις ή προθέσεις να συνεχίσω κάποια ανάλογη έρευνα. Σχεδόν 15 χρόνια αργότερα, αφού είχα προ πολλού τελειώσει το διδακτορικό (κέντρο βάρους εδώ ήταν η ιστορία ιδεολογίας), ήλθα σε επαφή με την ελληνική αυτοβιογραφία (αφετηρία περιηγητικά κείμενα και ημερολόγια). Μετά από περίπου τεσσάρων χρόνων εργασία, διακοπή όπου μέσα σε αυτά τα πλαίσια προέκυψε και η Marie Espérance von Schwartz. Πριν την τομή (Ιανουάριος 2009) είχα ήδη ξαναπιάσει την αυτοβιογραφία. Τέλη 2013 είχαν γραφτεί οι πρώτες τριάντα σελίδες. Μέχρι σήμερα περίπου εκατόν πενήντα πέντε χιλιάδες λέξεις, ένα εκατομμύριο ογδόντα χιλιάδες πεντακόσια σαράντα ένα κτυπήματα (με τα κενά) 📯, κάθε "γράφων" / "γράφουσα" αναγνωρίζει το αστείο της κατάστασης εάν στη διάρκεια της διαδικασίας ποτέ δεν μέτρησε τις λέξεις.

Ein deutscher Begriff / Γερμανικός όρος

Friedrich Schlegel benutzte 1798 in seinen Fragmenten in der von ihm und seinem Bruder August Wilhelm Schlegel gegründeten Zeitschrift Athenaeum den Terminus "Autobiographie", aber auch den Begriff "Autobiograph". Mitte des 18. Jhs (1756) ist das Wort

in einem Leipziger medizinisch-universalistichen Journal aufgetaucht. Bis 2011, als  die dritte Ausgabe des Oxford English Dictionary erschien und das Stichwort "Autobiographie" revidiert wurde, wies man bei vielen Abhandlungen zu diesem Thema auf die falsche Information hin, daß erst Robert Southey 1809 den Begriff "autobiography" in einer Rezension bei der Quarterly Review einführte, obwohl man schon in den 1960er Jahren auf ältere Funde (1797) im englischsprachigen Raum aufmerksam machte.  

Meine Arbeitshypothese->Höchstwahrscheinlich ist der Begriff "Autobiographie" deutschen Ursprungs, er war in der zweiten Hälfte des 18. Jhs im deutschsprachigen Raum noch jung, aber doch im Umlauf, und wurde vom Germanisten, Übersetzer und mit der zeitgenössischen deutschen Kultur gut vertrauten William Taylor ins Englische übertragen (1797). Schlegel benutzte 1798 den Begriff "Autobiographie" mit großer Selbstverständlichkeit in seiner amüsanten, aber ganz und gar nicht schmeichelhaften Darstellung des Genres.

Taylor schrieb 1797 in einer Buchrezension: "We are doubtful whether the latter word [self-biography] be legitimate: it is not very usual in English to employ hybrid words partly Saxon and partly Greek: yet autobiography would have seemed pedantic". 1795 erschien ein Beitrag über Selbstbiographien in der Deutschen Monatsschrift, in dem offensichtlich das Original des Taylorschen Kommentars steckt: "[...] Selbstbiographien, oder will man lieber das Zwitterwort vermeiden, Autobiographien* [...]". Und in der Fußnote: "*Wie sollte man's aber bey Selbstrecension vermeiden, da Autorecension eben so sehr vox hybrida** wäre?"

Athenaeum. Ersten Bandes zweytes Stück. München: Meyer & Jessen, 1924 [Nachdruck der Ausgabe Berlin 1798]

Ο Friedrich Schlegel χρησιμοποίησε το 1798 τους όρους "αυτοβιογραφία" και "αυτοβιογράφος" στα Αποσπάσματά του που συμπεριλήφθηκαν στο περιοδικό έντυπο Athenaeum (το έβγαζε μαζί με τον αδελφό του August Wilhelm Schlegel). Στα μέσα του 18ου αι. (1756) εμφανίσθηκε η λέξη (στα ελληνικά ακριβώς όπως στην εικόνα) 

σε περιοδικό έντυπο ιατρικών και γενικών γνώσεων της Λειψίας. Οι περισσότερες μελέτες περί αυτοβιογραφίας παρέπεμπαν έως το 2011 όταν έγινε η τρίτη έκδοση του Oxford English Dictionary και η αναθεώρηση του σχετικού λήμματος, στον Robert Southey, υιοθετώντας την εσφαλμένη άποψη ότι αυτός εισήγαγε τον όρο "autobiography"το 1809 σε βιβλιοκρισία του στο Quarterly Review. Όμως ήδη από τη δεκαετία του 1960 είχαν κοινοποιηθεί από ερευνητές παλαιότερες χρήσεις του όρου (1797) στον αγγλόφωνο χώρο.

Η υπόθεση εργασίας μου->Κατά πάσα πιθανότητα ο όρος "αυτοβιογραφία" είναι γερμανικής προέλευσης, στο δεύτερο μισό του 18ου αι. ήταν ακόμη νέος, όμως κυκλοφορούσε, και μεταφέρθηκε στην αγγλική γλώσσα από τον μεταφραστή, γνώστη της γερμανικής γλώσσας και κουλτούρας William Taylor (1797). Ο Schlegel χρησιμοποιούσε το 1798 τον όρο "αυτοβιογραφία" με αυτονόητη φυσικότητα στη διασκεδαστική, αλλά καθόλου κολακευτική του περιγραφή του γραμματειακού είδους.

Ο Taylor έγραφε το 1797 στη βιβλιοκριτική του: "We are doubtful whether the latter word [self-biography] be legitimate: it is not very usual in English to employ hybrid words partly Saxon and partly Greek: yet autobiography would have seemed pedantic". Το 1795 δημοσιεύθηκε ένα άρθρο περί ιδιοβιογραφίας (Selbstbiographie, δόκιμος όρος τότε) στο βερολινέζικο περιοδικό Deutsche Monatsschrift, στο οποίο προφανώς βρίσκεται το πρωτότυπο του σχολιασμού του Taylor: "[...] ιδιοβιογραφίες, ή αν θέλει κανείς να αποφύγει την ερμαφρόδιτη λέξη, αυτοβιογραφίες*". Και στην υποσημείωση: "*Πώς να αποφύγει όμως κανείς την [λέξη] ιδιο[βιβλιο]κριτική [Selbstrecension], όταν η αυτο[βιβλιο]κριτική [Autorecension] θα ήταν κατεξοχήν υβριδική λέξη**;" 

Μεταφράζω το χωρίο από τα Αποσπάσματα του Schlegel:
"Αυτοβιογραφίες γράφονται είτε από νευροπαθείς που είναι πάντα δέσμιοι του Εγώ τους όπως στην περίπτωση του Rousseau, είτε από συγγραφείς που διακατέχονται από ένα είδος άξεστης καλλιτεχνικής και τυχοδιωκτικής φιλαυτίας όπως στην περίπτωση του Benvenuto Cellini, είτε από ιστορικούς που έχουν την Ιστορία μέσα στο αίμα τους και βλέπουν τον εαυτό τους ως υλικό ιστορικής τέχνης, είτε από γυναίκες που φλερτάρουν με την υστεροφημία, είτε από σχολαστικά πνεύματα που δεν θέλουν να αφήσουν ατακτοποίητο το παραμικρό πριν τον θάνατό τους και ούτε να φύγουν από αυτόν τον κόσμο χωρίς σχολιασμό. Ή μπορεί να θεωρηθούν και κάτι σαν αγορητές ενώπιον κοινού. Μία μεγάλη ομάδα ανάμεσα στους αυτοβιογράφους είναι οι αυτοψεύστες [ο νεολογισμός 'Autopseusten' στο κείμενο]".  


** Die Bestandteile der hybriden Wörter bestehen aus mindestens zwei verschiedenen Sprachen.
Οι υβριδικές λέξεις σχηματίζονται από στοιχεία δύο τουλάχιστον διαφορετικών γλωσσών.