Sunday 11 November 2018

Ein deutscher Begriff / Γερμανικός όρος

Friedrich Schlegel benutzte 1798 in seinen Fragmenten in der von ihm und seinem Bruder August Wilhelm Schlegel gegründeten Zeitschrift Athenaeum den Terminus "Autobiographie", aber auch den Begriff "Autobiograph". Mitte des 18. Jhs (1756) ist das Wort
in einem Leipziger medizinisch-universalistichen Journal aufgetaucht. Bis 2011, als  die dritte Ausgabe des Oxford English Dictionary erschien und das Stichwort "Autobiographie" revidiert wurde, wies man bei vielen Abhandlungen zu diesem Thema auf die falsche Information hin, daß erst Robert Southey 1809 den Begriff "autobiography" in einer Rezension bei der Quarterly Review einführte, obwohl man schon in den 1960er Jahren auf ältere Funde (1797) im englischsprachigen Raum aufmerksam machte.  

Meine Arbeitshypothese->Höchstwahrscheinlich ist der Begriff "Autobiographie" deutschen Ursprungs, er war in der zweiten Hälfte des 18. Jhs im deutschsprachigen Raum noch jung, aber doch im Umlauf, und wurde vom Germanisten, Übersetzer und mit der zeitgenössischen deutschen Kultur gut vertrauten William Taylor ins Englische übertragen (1797). Schlegel benutzte 1798 den Begriff "Autobiographie" mit großer Selbstverständlichkeit in seiner amüsanten, aber ganz und gar nicht schmeichelhaften Darstellung des Genres.

Taylor schrieb 1797 in einer Buchrezension: "We are doubtful whether the latter word [self-biography] be legitimate: it is not very usual in English to employ hybrid words partly Saxon and partly Greek: yet autobiography would have seemed pedantic". 1795 erschien ein Beitrag über Selbstbiographien in der Deutschen Monatsschrift, in dem offensichtlich das Original des Taylorschen Kommentars steckt: "[...] Selbstbiographien, oder will man lieber das Zwitterwort vermeiden, Autobiographien* [...]". Und in der Fußnote: "*Wie sollte man's aber bey Selbstrecension vermeiden, da Autorecension eben so sehr vox hybrida** wäre?"


Athenaeum. Ersten Bandes zweytes Stück. München: Meyer & Jessen, 1924 [Nachdruck der Ausgabe Berlin 1798]



Ο Friedrich Schlegel χρησιμοποίησε το 1798 τους όρους "αυτοβιογραφία" και "αυτοβιογράφος" στα Αποσπάσματά του που συμπεριλήφθηκαν στο περιοδικό έντυπο Athenaeum (το έβγαζε μαζί με τον αδελφό του August Wilhelm Schlegel). Στα μέσα του 18ου αι. (1756) εμφανίσθηκε η λέξη (στα ελληνικά ακριβώς όπως στην εικόνα) 
σε περιοδικό έντυπο ιατρικών και γενικών γνώσεων της Λειψίας. Οι περισσότερες μελέτες περί αυτοβιογραφίας παρέπεμπαν έως το 2011 όταν έγινε η τρίτη έκδοση του Oxford English Dictionary και η αναθεώρηση του σχετικού λήμματος, στον Robert Southey, υιοθετώντας την εσφαλμένη άποψη ότι αυτός εισήγαγε τον όρο "autobiography"το 1809 σε βιβλιοκρισία του στο Quarterly Review. Όμως ήδη από τη δεκαετία του 1960 είχαν κοινοποιηθεί από ερευνητές παλαιότερες χρήσεις του όρου (1797) στον αγγλόφωνο χώρο.

Η υπόθεση εργασίας μου->Κατά πάσα πιθανότητα ο όρος "αυτοβιογραφία" είναι γερμανικής προέλευσης, στο δεύτερο μισό του 18ου αι. ήταν ακόμη νέος, όμως κυκλοφορούσε, και μεταφέρθηκε στην αγγλική γλώσσα από τον μεταφραστή, γνώστη της γερμανικής γλώσσας και κουλτούρας William Taylor (1797). Ο Schlegel χρησιμοποιούσε το 1798 τον όρο "αυτοβιογραφία" με αυτονόητη φυσικότητα στη διασκεδαστική, αλλά καθόλου κολακευτική του περιγραφή του γραμματειακού είδους.

Ο Taylor έγραφε το 1797 στη βιβλιοκριτική του: "We are doubtful whether the latter word [self-biography] be legitimate: it is not very usual in English to employ hybrid words partly Saxon and partly Greek: yet autobiography would have seemed pedantic". Το 1795 δημοσιεύθηκε ένα άρθρο περί ιδιοβιογραφίας (Selbstbiographie, δόκιμος όρος τότε) στο βερολινέζικο περιοδικό Deutsche Monatsschrift, στο οποίο προφανώς βρίσκεται το πρωτότυπο του σχολιασμού του Taylor: "[...] ιδιοβιογραφίες, ή αν θέλει κανείς να αποφύγει την ερμαφρόδιτη λέξη, αυτοβιογραφίες*". Και στην υποσημείωση: "*Πώς να αποφύγει όμως κανείς την [λέξη] ιδιο[βιβλιο]κριτική [Selbstrecension], όταν η αυτο[βιβλιο]κριτική [Autorecension] θα ήταν κατεξοχήν υβριδική λέξη**;" 

Μεταφράζω το χωρίο από τα Αποσπάσματα του Schlegel:
"Αυτοβιογραφίες γράφονται είτε από νευροπαθείς που είναι πάντα δέσμιοι του Εγώ τους όπως στην περίπτωση του Rousseau, είτε από συγγραφείς που διακατέχονται από ένα είδος άξεστης καλλιτεχνικής και τυχοδιωκτικής φιλαυτίας όπως στην περίπτωση του Benvenuto Cellini, είτε από ιστορικούς που έχουν την Ιστορία μέσα στο αίμα τους και βλέπουν τον εαυτό τους ως υλικό ιστορικής τέχνης, είτε από γυναίκες που φλερτάρουν με την υστεροφημία, είτε από σχολαστικά πνεύματα που δεν θέλουν να αφήσουν ατακτοποίητο το παραμικρό πριν τον θάνατό τους και ούτε να φύγουν από αυτόν τον κόσμο χωρίς σχολιασμό. Ή μπορεί να θεωρηθούν και κάτι σαν αγορητές ενώπιον κοινού. Μία μεγάλη ομάδα ανάμεσα στους αυτοβιογράφους είναι οι αυτοψεύστες [ο νεολογισμός 'Autopseusten' στο κείμενο]".  


** Die Bestandteile der hybriden Wörter bestehen aus mindestens zwei verschiedenen Sprachen.
Οι υβριδικές λέξεις σχηματίζονται από στοιχεία δύο τουλάχιστον διαφορετικών γλωσσών.