"Autofiction" grècque?

Etwas vorwegnehmen darf man anscheinend nicht. Kurz vor dem Abschluß der aktuellen Etappe (souvenirs littéraires) tauchen zwei Autoren bzw. ihre autobiographischen Werke auf, die mir bekannt waren -namentlich oder sogar Abhandlungen von ihnen über andere Themengebiete- und die theoretische Fragen  und Fragen der Methode neu aufwerfen. Genre-Fragen. Im Nachhinein, nützlich für den Ablauf der Arbeit, gerade jetzt, angesichts des baldigen Eintritts in die Wunderwelt der schriftlichen Festlegung von Theorie und Methode.

Προφανώς δεν πρέπει να προεξοφλεί κανείς τίποτα. Λίγο πριν την ολοκλήρωση της παρούσας φάσης (φιλολογικά απομνημονεύματα) κάνουν την εμφάνισή τους δύο συγγραφείς ή μάλλον τα αυτοβιογραφικά τους έργα) που μου ήταν γνωστοί -είτε κατ' όνομα είτε βιβλία τους για άλλα θέματα- και που ανακινούν ζητήματα θεωρίας και μεθόδου. Ειδολογικά ζητήματα. Σε τελική ανάλυση, χρήσιμο αυτό για την όλη διαδικασία, ακριβώς τώρα, πριν από την είσοδο στον κόσμο των θαυμάτων, της γραπτής διατύπωσης θεωρίας και μεθόδου.
 

Αναχρονολόγηση / Aufdatieren

Ήταν Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973, και όχι 18, ούτε η επαύριο, αλλά η ίδια εκείνη μέρα (βλ. ανάρτηση 6 Φεβρουαρίου 2015, διορθωμένη τώρα). Πώς είναι δυνατό να επιμένει κανείς σε λανθασμένη ημερομηνία και μετά από σχεδόν τρία, αλλιώς αν το δούμε 44, χρόνια να το ανακαλύπτει; 

Σκέπτομαι αρκετά συχνά την αραίωση ή και διακοπή της ροής εδώ. Η αλήθεια είναι ότι πολλά πράγματα κάποτε τελειώνουν (σίγουρα όχι όλα, ευτυχώς), αυτό το μπλογκ όμως ακόμη δεν έχει κλείσει. Με αφορμή ένα πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο είπα να προσθέσω άλλο ένα κεφάλαιο στο παράρτημα: αυθιστόρηση μέσα σε φιλολογικά απομνημονεύματα. Τα άλλα της προηγούμενης ανάρτησης, εκείνες οι τελευταίες αυτοβιογραφίες του κυρίως σώματος της εργασίας, έχουν ενσωματωθεί οριστικά από τον προηγούμενο μήνα στο γραπτό. 

"Πιο κοντά στην αιωνιότητα είναι μια σταθερότητα που διαρκεί"
Παντελής Καλιότσος, Ποιους θα δαγκώσω άμα λυσσάξω, σ. 150

Das war am Samstag, dem 17. November 1973, und nicht am 18., nicht der darauffolgende, sondern derselbe Tag (s. den Post vom 6. Februar 2015, mittlerweile korrigiert). Wie kann man auf einem falschen Datum beharren und es erst nach circa 3, anders gezählt 44, Jahren entdecken?

Ich denke oft an den Posting-Fluß hier, der spärlicher oder unterbrochen wurde. Tatsache ist, daß vieles irgendwann zu Ende geht (erfreulicherweise nicht alles), dieser Blog jedenfalls ist noch nicht abgeschlossen. Ein neulich herausgegebenes Buch brachte mich auf die Idee, den Anhang um ein weiteres Kapitel zu erweitern: Selbstdarstellung in souvenirs littéraires. Die letzten Autobiographien des Hauptcorpus der Arbeit, von denen die Rede im vorangegangenen Post war, sind seit letztem Monat erledigte Sache.

Η κατάσταση των πραγμάτων / Der Stand der Dinge

Δύο, ακριβώς δύο βιβλία ακόμη, μαζί με το τωρινό των επόμενων ημερών. Καμία διακοπή, προστέθηκαν και κάποια κείμενα. Το εισαγωγικό θεωρητικό μέρος και κάποιες συμπληρώσεις αμέσως μετά.

Μπαλκόνια αθηναϊκά Balkons in Athen

Και η έξοδός του...

Zwei, genau zwei Bücher noch, zusammen mit dem aktuellen der nächsten Tage. Keine Unterbrechung, einige Texte wurden noch hinzugefügt. Der einleitende theoretische Teil und gewisse Ergänzungen unmittelbar danach.

Und anschließend der Exodus... 

Πρόσφατο εύρημα / Unter den jüngsten Funden

Οι πρώτες μεταφράσεις του ημερολογίου 1946-1949 του Max Frisch που εκδόθηκαν, ήταν η ιταλική, η γαλλική και η ελληνική. Το 1962 η ιταλική, το 1964, 14 χρόνια μετά τη γερμανική έκδοση, η ελληνική και η γαλλική. Η αγγλική μετάφραση εκδόθηκε το 1977. Έκπληξη.

Φρις, Μαξ: Ημερολόγιο (του μεταπολέμου) 1946-1949. Μετάφραση Δέσπω Διαμαντίδου, Ανδρέας Πάγκαλος. Αθήνα: Κοχλίας, 1964.

Πολύ σημαντικό κείμενο όπως και το διάδοχό του, το ημερολόγιο 1966-1971. Προέκυψε το όλο θέμα με αφορμή τη μελέτη μιας σύγχρονής μας ελληνικής αυθιστόρησης. Το ένα φέρνει το άλλο (βλ. προηγούμενη ανάρτηση). Άλλο ένα δείγμα της κινητικότητας στα πολιτισμικά τη δεκαετία του 1960. Πριν και μέχρι τη δικτατορία. 

Die ersten Übersetzungen des Tagebuches 1946-1949 von Max Frisch, die herausgegeben wurden, waren die italienische, die französische und die griechische. Im Jahre 1962 die italienische und 1964, 14 Jahre nach der deutschen Ausgabe, die griechische und die französische. Die englische Übersetzung erschien 1977. Eine Überraschung.


Ein bedeutender Text, so wie auch das Nachfolge-Journal 1966-1971. Der Fund kam bei der Lektüre einer zeitgenössischen griechischen Selbstdarstellung heraus. Eine dieser Kettenlektüren (s. letzten Post). Ein weiterer Nachweis der kulturellen Mobilität in Griechenland der 60er Jahre. Vor und bis zu der Diktatur.

Geschichte, Autobiographie und Identitäten / Ιστορία, αυτοβιογραφία και ταυτότητες

Im sich zu seinem Ende neigenden "akademischen" Autobiographie-Jahr zehnfach soviel gelesen als geschrieben. Kettenlektüren nenne ich das, meines Erachtens der interessanteste Aspekt jeder Recherche. Auch in solchen Zeiten.  

Ich ging von der zeitgenössischen Theorie zur Biographie über die Geschichte der Auto/Biographietheorie zur Historiographie und Epistemologie der Geschichte über. Neben der Sekundärliteratur auch Quellen gelesen, vor allem Autobiographien von HistorikerInnen. Die Subjektivierung im historischen Diskurs (Postmoderne) ist meiner Ansicht nach klassenbedingt und auf das Betreten der Historiker-Szene durch (oft, aber auf eine abstrakte Art und Weise) links-gerichtete Aufsteiger aus bezüglich des Akademikermilieus als sich marginalisiert empfindenden kleinbürgerlichen Schichten zurückzuführen: hier auch die "Ambition", Geschichtsschreibung für die breiteren Massen zugänglich zu machen. An und für sich haben Fachhistoriker nie die öffentliche Erinnerung geprägt, eher wurde sie von Mythen, Traditionen, Trivialliteratur oder der populären Presse beeinflußt. Im Rahmen dieser Erweiterung bzw. "Öffnung" des Faches wurde die Identitäten-Frage zum Kult und zur antagonistischen Identitäten-Politik (z.B. hier die Bourgeoisie, dort die Unterprivilegierten). Statt dazu beizutragen, die Fragestellungen von innen zu erneuern (das wurde den traditionellen Historikern überlassen, die es auch erfolgreich bewältigten), schafften einige Posts die Grenzen zwischen Fakt, Ereignis, Quelle und Beleg ab und ersetzten Historiographie durch Hyperrelativierung und Literatur bzw. Fiktion. Als Literatur mußte die Geschichte auch konsumiert werden (als ob die Literatur keine kontextuelle Wahrhaftigkeit besäße). Solche Strategien der Identifikation mit der eigenen Gruppe oder anderen imaginierten Gruppen* als Mittel zu einer Pseudo-Demokratisierung der Geschichte, der Wissenschaft, der Gesellschaft, letztendlich der Politik mißachten die heilende Wirkung einer gut reflektierten und selbstkritischen Geschichtsschreibung.

Die Autobiographie ist in den letzten Jahrzehnten zum Vehikel solcher Identitäten-Politik im Wissensdiskurs geworden. Was kann man sonst unter dem Sammelbegriff "Life Writing"** verstehen als Identitäten entdecken und formulieren? Entdecken kann man aber nur etwas, was schon vorhanden ist. Demzufolge sind sie vor- oder außertextell, also nicht im Text wirklich konstruiert. In diesem Fall können Identitäten nicht in Texten, sondern ausschließlich in Handlungen zum Vorschein kommen. Also, die ego-documents sind vielleicht Quellen zur Mikrogeschichte oder zur Literaturgeschichte, aber keine Belege vorgefaßter Identitätskonzepte.

Ansonsten, seit kurzer Zeit ist das Ende dieser Monographie nicht nur vorstellbar, sondern greifbar. Fünf oder sieben Autobiographien -je nachdem, ob der Anhang noch erweitert wird-, Einführung, Schlußfolgerungen sind noch zu bewältigen.

*Ob Frauen, Homosexuelle, Schwarze, Arbeiterkinder, Migranten etc., es wäre falsch von einer Homogenität zu sprechen; höchstens in General-Abhandlungen der Sozialgeschichte z.B. (hier muß man auch spezifizieren) oder in bzg auf Förderung einer Gleichstellung oder einer Besserstellung im Rahmen der Politik.
**Abgesehen davon, daß "Life Writing" unterschiedliche Textformen vom Tagebuch bis zum blog einschließt, für die auch unterschiedliche theoretische und methodologische Herangehensweisen angewandt werden sollten.  

 Μέσα σε αυτήν την "ακαδημαϊκή" χρονιά της αυτοβιογραφίας που πλησιάζει στο τέλος της, περισσότερες οι αναγνώσεις από τις γραμμένες σελίδες. Αλυσιδωτές αναγνώσεις το ονομάζω αυτό, κατά την άποψή μου η πιο ενδιαφέρουσα όψη κάθε έρευνας (το ένα φέρνει το άλλο). Και σε τέτοιες εποχές.

Από τη σύγχρονη θεωρία της βιογραφίας  και την ιστορία των θεωριών περί αυτο/βιογραφίας στη θεωρία της ιστορίας. Βιβλιογραφία, αλλά και πηγές (κυρίως αυτοβιογραφίες ιστορικών). Η υποκειμενοποίηση στον ιστορικό λόγο (μεταμοντερνισμός) έχει, νομίζω, σχέση με το άνοιγμα του ακαδημαϊκού χώρου και την είσοδο σε αυτόν -συχνά και κατά έναν αφηρημένο τρόπο- αριστερά προσανατολισμένων ανερχόμενων ιστορικών με προέλευση από μικροαστικά περιβάλλοντα που αυτοπροσδιορίζονταν ως περιθωριακά σε σχέση με την ακαδημαϊκή σφαίρα: εδώ και η "φιλοδοξία" να κάνουν προσιτή την ιστοριογραφία στο ευρύτερο κοινό. Αυτή καθεαυτήν η ιστορική επιστήμη ποτέ δεν διαμόρφωσε τη δημόσια μνήμη, αυτή η τελευταία βρισκόταν πάντα υπό την επιρροή μύθων, παραδόσεων, της ψυχαγωγικής λογοτεχνίας ή του λαϊκού τύπου. Στα πλαίσια αυτού του ανοίγματος εμφανίσθηκαν και τα ζητήματα ταυτοτήτων που έγιναν cult και ανταγωνιστικές πολιτικές ταυτοτήτων (π.χ. εδώ η μπουρζουαζία, εκεί οι μη προνομιούχοι). Κάποιοι posts, αντί να συνδράμουν από τα μέσα στο να τεθούν νέα ερωτήματα έρευνας (αυτό το άφησαν στους παραδοσιακούς ιστορικούς που και το διεκπεραίωσαν επιτυχώς), κατάργησαν τους διαχωρισμούς ανάμεσα σε δεδομένα, γεγονότα, πηγές και τεκμήρια και αντικατέστησαν την ιστοριογραφία με την απόλυτη σχετικοποίηση και την ιστορική μυθοπλασία. Η ιστορία να καταναλωθεί, λοιπόν, ως λογοτεχνία (που και αυτή όμως έχει τη συγκειμενική της αλήθεια). Τέτοιες στρατηγικές ταύτισης με τη "δική σου" ομάδα ή με άλλες φαντασιακές ομάδες* ως μέσο για έναν ψευδοεκδημοκρατισμό της ιστορίας, της επιστήμης, της κοινωνίας και τελικά της πολιτικής παραγνωρίζουν τη θεραπευτική επίδραση μιας πάνω σε γερές βάσεις στοχαστικής και αυτοελεγχόμενης ιστοριογραφίας.

Τις τελευταίες δεκαετίες η αυτοβιογραφία έγινε το όχημα της πολιτικής ταυτοτήτων στον επιστημονικό λόγο. Πώς αλλιώς να αντιληφθεί κανείς τον πολυσυλλεκτικό όρο "Life Writing"** από ανακάλυψη ταυτοτήτων και την περιγραφή τους; Ανακαλύπτεις όμως κάτι που ήδη υπάρχει. Συνεπώς, οι ταυτότητες είναι προ- ή εξωκειμενικές και όχι κατασκευασμένες μέσα στο κείμενο. Αν είναι έτσι, τότε δεν αποκαλύπτονται μέσα στα κείμενα, αλλά στην ενεργό δράση. Τα ego-documents, λοιπόν, είναι μάλλον πηγές της μικροϊστορίας ή της γραμματολογίας και όχι τεκμήρια προκατασκευασμένων μοντέλων ταυτοτήτων.

Κατά τα άλλα, εδώ και λίγο καιρό, το τέλος αυτής της μονογραφίας δεν είναι μόνο πιθανό, αλλά πλέον απτό. Πέντε ή επτά αυτοβιογραφίες -αναλόγως του αν θα επεκταθεί και άλλο το παράρτημα-, εισαγωγή, συμπεράσματα, αυτά απομένουν να γραφτούν.

*Είτε πρόκειται για γυναίκες, για ομοφυλόφιλους, μαύρους ή μετανάστες π.χ., θα ήταν λάθος να μιλούσε κανείς για ομοιογενείς ομάδες.  Εκτός εάν γίνεται χρήση των όρων σε γενικές έρευνες π.χ. κοινωνικής ιστορίας (και εδώ εξειδικεύονται οι όροι) ή στα πλαίσια κρατικών πολιτικών ισότητας και κοινωνικής αναβάθμισης.
**Πέρα από το γεγονός ότι τα "Life Writing" συμπεριλαμβάνουν διαφορετικά μεταξύ τους κείμενα, από το ημερολόγιο έως το blog, άρα απαιτούνται και διαφορετικές θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις.     

On this day

"Going through my mother's clothes after her death, I found in the pockets of every coat (and she had many, many coats) the traces of her commitment to personal comfort: a crumpled-up cleenex and a wrapped coffee candy. I was struck by the regularity with which these items turned up. Recently, taking some of my (many) coats to the cleeners, I emptied out the pockets and I found up in each a crumpled-up cleenex (the same leaky nose) and a box of Ricola mints (the same need to have something in our mouth).
My mother lives in my pockets and also in my face".  

(Miller, Nancy K.: But Enough About Me. Why We Read Other People's Lives. New York: Columbia University Press, 2002, p. 78).

Biographie / Βιογραφία

In der Studie von Siegfried Kracauer "Die Biographie als neubürgerliche Kunstform" (1930) begegnet man einem Begriffsgebrauch, der sich in der Soziologieforschung etablierte und ein halbes Jahrhundert danach ins sog. "Life Writing" einschlich: Kracauer benutzte den Begriff "Biographie" als einen Sammelbegriff sowohl für Biographien (z.B. die Werke Emil Ludwigs) als auch für Selbstdarstellungen (die Autobiographie Trotzkis, eine "literarische Biographie"). Der Begriff "Biographie" bedeutet -spätestens seit den 80er Jahren- in den Sozialwissenschaften die erzählte Lebensgeschichte (biographische Interviews) in Abgrenzung zum "Lebenslauf", der sozial strukturierten Lebensführung, einer Abfolge von Lebensereignissen. Außerdem es wäre höchst interessant zu verfolgen, wie es dazu kam, daß der Begriff "biography" in dem angelsächsischen Sprachraum beide Genres einschließt, Biographie und Autobiographie.  

Heute ist die Rede vom "biographical turn", von der Historiographie bis zur Literatur, einer Biographisierung also der Geschichte und der Literatur, wobei zwei gegensätzliche Tendenzen erkennbar sind: einerseits eine Verwischung der Grenzen zwischen Biographie und biographischer Fiktion, meiner Meinung nach ein Überbleibsel (der trüben Gewässer) der Postmoderne, andererseits der Wunsch nach Wiederherstellung der Grenzen zwischen a.Biographie als Subgenre der Historiographie oder als autonome Disziplin und b.Literatur.

Στη μελέτη του Siegfried Kracauer "Η βιογραφία ως νεοαστική καλλιτεχνική μορφή" (1930) συναντούμε μια χρήση του όρου που καθιερώθηκε στις κοινωνικές επιστήμες και μισό αιώνα μετά τη συγγραφή της μελέτης στις λεγόμενες "γραφές της ζωής" (Life Writing): ο Kracauer χρησιμοποιούσε τον όρο "βιογραφία" ως πολυσυλλεκτική έννοια τόσο για τις βιογραφίες (αναφέρει τα έργα του Emil Ludwig) όσο και για τις αυτοβιογραφίες (π.χ. αυτήν του Λ. Τρότσκι, "λογοτεχνική βιογραφία"). Ο όρος  "βιογραφία" σημαίνει -το αργότερο από τη δεκαετία του 1980- στην κοινωνιολογία την αφήγηση ζωής (βιογραφικές αφηγηματικές συνεντεύξεις) σε αντιδιαστολή από τη βιοϊστορία (την κοινωνικά δομημένη διαδρομή του βίου, μια διαδοχή γεγονότων ζωής). Εξάλλου θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς πώς κατέληξε ο  όρος "βιογραφία" στον αγγλοσαξωνικό χώρο να συμπεριλαμβάνει και τις δύο, βιογραφία και αυτοβιογραφία. 

Σήμερα ο λόγος είναι περί "βιογραφικής στροφής", από την ιστοριογραφία έως τη λογοτεχνία, μία βιογραφοποίηση της ιστορίας και της λογοτεχνίας όπου και διακρίνονται δύο αντίθετες τάσεις: αφενός η ακύρωση των ορίων ανάμεσα σε βιογραφία και βιογραφική μυθοπλασία, κατά την άποψή μου κατάλοιπο (των θολών νερών) του μεταμοντερνισμού, αφετέρου η επιθυμία αποκατάστασης των διαχωριστικών ορίων ανάμεσα α.στη βιογραφία ως ιστοριογραφικό είδος ή και ως αυτόνομο κλάδο και β.στη λογοτεχνία. 

Akademiker-Autobiographie / Ακαδημαϊκή αυτοβιογραφία

Der Ausgangspunkt war eine Biographie bzw. eine biographische Unternehmung verschachtelt in einer griechischen Autobiographie. Dies warf Fragen auf: Biographie, Autobiographie, Historiographie, biofiction, biographischer Roman, Autobiographien von Biographen, autobiographische Darstellungen biographischer Recherche, Autobiographien von Historikern, Autobiographien von Akademikern. Quellen und Bibliographie zu diesen Themen. Vielleicht ist die Zahl der griechischen Akademiker- oder Historiker-Autobiographien dürftig, der gesamte Fragenkomplex jedenfalls sehr breit sowohl im europäischen als auch im amerikanischen Raum und in den letzten Jahren eingehend untersucht. Hier erkennt man am deutlichsten Grenzen, Überschneidungen, Umwälzungen, Aporien im Diskurs der Moderne, der Postmoderne und der zeitgenössischen Ära, die ich hier nicht nennen werde (bezeichnet auch als Post-Postmoderne). Irgendwie wirkt beruhigend die Historisierung des jeweiligen Kanons von Vergangenheit und Gegenwart. Fortsetzung folgt.

Αφετηρία ήταν μία βιογραφία, δηλαδή ένα βιογραφικό εγχείρημα εγκιβωτισμένο σε σύγχρονη ελληνική αυτοβιογραφία. Προέκυψαν ζητήματα: βιογραφία, αυτοβιογραφία, ιστοριογραφία, biofiction, βιογραφικό μυθιστόρημα, αυτοβιογραφίες βιογράφων, αυτοβιογραφικές αποτυπώσεις βιογραφικής έρευνας, αυτοβιογραφίες ιστορικών, αυτοβιογραφίες πανεπιστημιακών. Πηγές και βιβλιογραφία. Ίσως ο αριθμός των ελληνικών αυτοβιογραφιών ιστορικών ή / και πανεπιστημιακών να είναι μικρός, όμως η όλη θεματική έχει μεγάλο εύρος στον ευρωπαϊκό και αμερικανικό χώρο, τα δε τελευταία χρόνια έτυχε συστηματικής ανάλυσης. Εδώ διακρίνονται ευκρινέστερα τα όρια, επικαλύψεις, ανατροπές και αδιέξοδα του μοντερνιστικού και μεταμοντερνιστικού λόγου, καθώς και αυτού της τωρινής εποχής που δεν θα την ονομάσω εδώ (χαρακτηρίζεται και μετα-μεταμοντέρνα). Κάπως ανακουφίζει αυτή η ιστορικοποίηση του εκάστοτε κανόνα, παρελθοντικού και παρόντος. Έπεται συνέχεια.